1. Trước khi đọc
Câu hỏi (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Nhân vật anh hùng mà em yêu thích là ai? Điều gì ở nhân vật ấy gây ấn tượng nhất với em?
Trả lời
– Nhân vật anh hùng mà em yêu thích nhất là Thánh Gióng.
– Điều ở nhân vật gây ấn tượng nhất với em là sự dũng cảm, gan dạ. Sau khi nghe tin đất nước có giặc ngoại xâm, thánh Gióng không ngần ngại, lập tức nhờ triều đình rèn cho mình áo giáp, vũ khí, ngựa để đánh giặc. Chàng một mình lao ra chiến trường, nhổ bụi tre mà đánh thắng được giặc Ân.
2. Đọc văn bản
Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc:
1. Theo dõi (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Hành động và lời nói của Lục Vân Tiên.
Trả lời:
– Hành động:
+ Ghé lại bên đàng.
+ Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô.
+ Kêu.
+ Tả đột hữu xông.
+ Dẹp rồi lũ kiến chòm ong.
+ Hỏi
+ Nghe nói liền cười.
– Lời nói:
+ Bớ đảng hung đồ, / Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân.
+ Ai than khóc ở trong xe nầy?
+ Làm ơn há dễ trông người trả ơn. / Nay đà rõ đặng nguồn cơn, / Nào ai tính thiệt so hơn làm gì, / Nhớ câu kiến nghĩa bất vi, / Làm người thế ấy cũng phi anh hùng.
2. Hình dung (trang 72 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Hình ảnh Lục Vân Tiên giữa vòng vây của bọn cướp.
Trả lời:
– Hình ảnh Lục Vân Tiên giữa vòng vây của bọn cướp vô cùng hào kiệt, anh dũng, t toát lên được chí khí anh hùng của chàng:
+ Vũ khí của chàng chỉ là cành cây, nhưng lại “nhắm làng xông vô”, tra hỏi bọn cướp.
+ Khi bị địch tứ phía vây hãm, chàng “tả đột hữu xông”, tung hoành dũng mãnh, phá vỡ vòng vây bọn cướp.
+ Tên tướng bị Lục Vân Tiên “một gậy” mà bị “thân vong”.
3. Theo dõi (trang 72 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Lời nói của nhân vật Kiều Nguyệt Nga.
Trả lời:
Lời nói của Kiều Nguyệt Nga:
+ Tôi Kiều Nguyệt Nga, / Con nầy tì tất tên là Kim Liên. Quê nhà ở quân Tây Xuyên, / Cha làm tri phủ ở miền Hà Khê.
+ Sai quân đem bức thơ về, / Rước tôi qua đó định bề nghi gia. / Làm con đâu dám cãi nha,/ Ví dầu ngàn dặm đường xa cũng đành.
+ Chẳng qua là sự bất bình, / Hay vầy cũng chẳng đăng trình làm chi. / Lâm nguy chẳng gặp giải nguy,/ Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi.
+ Trước xe quân tử tạm ngồi,/ Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa./ Chút tôi liễu yếu đào thơ,/ Giữa đường lâm phải bụi dơ dã phần.
+ Hà Khê qua đó cũng gần,/ Xin theo cùng thiếp đền ân cho chàng./ Gặp dây đương lúc giữa đàng,/ Của tiền chẳng có bạc vàng cũng không./ Gẫm câu báo đức thù công,/ Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi.
4. Theo dõi (trang 73 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Lời đáp của Lục Vân Tiên.
Trả lời:
Lời đáp của Lục Vân Tiên:
+ Làm ơn há dễ trông người trả ơn./ Nay đà rõ đặng nguồn cơn,/ Nào ai tính thiệt so hơn làm gì.
+ Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,/ Làm người thế ấy cũng phi anh hùng.
* Sau khi đọc
* Nội dung chính của đoạn trích: Đoạn trích kể về câu chuyện Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga. Qua đó, nhà thơ thể hiện sự dũng cảm, gan dạ, anh hùng, không màng danh lợi hào Lục Vân Tiên và tấm lòng biết nghĩa, biết ơn của Kiều Nguyệt Nga.
Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:
Câu 1 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Xác định bố cục của đoạn trích và nêu nội dung của từng phần.
Trả lời:
– Bố cục của đoạn trích: 3 phần
+ Phần 1: Từ đầu đến “thác rày thân vong”: Cảnh Lục Vân Tiên đánh bọn cướp.
+ Phần 2: Tiếp theo đến “tấm lòng cùng ngươi”: Sự báo ân của Kiều Nguyệt Nga.
+ Phần 3: Còn lại: Quan niệm của Lục Vân Tiên về người anh hùng.
Câu 2 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Hãy chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời đối thoại của các nhân vật trong đoạn trích.
Trả lời:
– Lời đối thoại của các nhân vật trong đoạn trích: Là những câu thơ được đặt sau dấu hai chấm và trong ngoặc kép:
+ Bớ đảng hung đồ… hại dân.
+ Thằng nào dám tới lẫy lừng…. bốn phía phủ vây bịt bùng.
+ Ai than khóc ở trong xe nầy?
+ Tôi Kiều Nguyệt Nga… tấm lòng cùng ngươi.
+ Làm ơn há dễ trông người trả ơn… cũng phi anh hùng.
– Lời người kể chuyện: phần còn lại.
Câu 3 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Đọc mười bốn dòng thơ đầu và thực hiện các yêu cầu sau:
a. Chỉ ra lí do khiến Lục Vân Tiên quyết định ra tay trừng trị bọn cướp.
b. Phân tích một số từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu thể hiện tính cách của nhân vật Lục Vân Tiên.
c. Cho biết người kể chuyện thể hiện thái độ, tình cảm như thế nào đối với nhân vật Lục Vân Tiên.
Trả lời:
a. Lí do khiến Lục Vân Tiên quyết định ra tay trừng trị bọn cướp là:
– Bọn cướp có thói càn bậy, chuyên đi hại dân lành.
– Lục Vân Tiên là người chính trực, dũng cảm, luôn muốn trừng trị những điều sai trái trong cuộc sống.
b. Phân tích một số từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu thể hiện tính cách của nhân vật Lục Vân Tiên.
– Hình ảnh Lục Vân Tiên “tả đột hữu xông” được Nguyễn Đình Chiểu ví như Triệu Tử phá vòng Đương Dang. “Tả đột hữu xông” ý chỉ những đón tấn công quyết liệt, đánh trái, đánh phải, thể hiện sự mạnh mẽ, quyết đoán, tài năng binh lược hơn người của chàng.
– Hình ảnh “bẻ cây làm gậy” là hình ảnh đặc sắc nhất trong mười hai câu thơ đầu. Đối mặt với đám cướp hung hăng, thứ vũ khí duy nhất trên tay Lục Vân Tiên chỉ là cành cây nhỏ. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không làm chàng sợ hãi, mà ngược lại, còn trở thành “đao gươm” trong tay của con người trí dũng song toàn như Lục Vân Tiên.
– Từ “nhắm” miêu tả một tư thế hùng dũng, lao nhanh về phía trước, sẵn sàng đánh bại khó khăn. Đây cũng là “từ ngữ vàng” bộc lộ sự dũng cảm của Lục Vân Tiên.
c. Thái độ, tình cảm của người kể chuyện với Lục Vân Tiên:
– Thái độ trân trọng, ngợi ca tài năng, phẩm chất của Lục Vân Tiên.
– Tình cảm yêu mến, ngưỡng mộ.
Câu 4 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Nêu cảm nhận của em về nhân vật Kiều Nguyệt Nga. Những từ ngữ, hình ảnh nào khiến em có cảm nhận như vậy?
Trả lời:
Cảm nhận của em về nhân vật Kiều Nguyệt Nga:
– Kiều Nguyệt Nga là tiểu thư đài các, sống tình cảm, có hiếu với cha mẹ, thể hiện qua:
+ Cha làm tri phủ ở miền Hà Khê.
+ Làm con đâu dám cãi cha.
+ Từ “đành”
– Nàng là người biết ơn, luôn mong muốn được báo ân người đã giúp đỡ mình, thể hiện qua:
+ Hình ảnh Kiểu Nguyệt Nga ngồi quỳ lạy Lục Vân Tiên.
+ Từ “đền ân”.
+ Gẫm câu báo đức thù công.
+ Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi.
– Kiều Nguyệt Nga cũng là cô gái thông minh, biết điều phải trái.
+ Hình ảnh Kiều Nguyệt Nga khiêm tốn nhận mình là “liễu yếu đào tơ”
+ Từ “xin”, “theo cùng”
Câu 5 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Câu nói nào của Lục Vân Tiên đã thể hiện quan niệm của nhân vật về người anh hùng? Em có đồng tình với quan niệm đó không? Vì sao?
Trả lời:
– Câu nói của Lục Vân Tiên thể hiện quan niệm về người anh hùng: “Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,/ Làm người thế ấy cũng phi anh hùng”.
– Em đồng tình với quan niệm đó vì:
+ Người anh hùng phải là người đánh bại cái xấu, thấy cái ác đang làm hại điều thiện thì không thể “khoanh tay đứng nhìn”.
+ Người anh hùng cũng không nên cứu giúp người khác với mong muốn được trả ơn. Điều khiến người anh hùng ấy cảm thấy tự hào, vui vẻ là đã giúp ích được cho cuộc đời.
Câu 6 (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Nhận xét về nghệ thuật xây dựng nhân vật và nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ trong đoạn trích.
Trả lời:
– Nhận xét nghệ thuật xây dựng nhân vật:
+ Các nhân vật được xây dựng với những đặc điểm riêng, dễ dàng nhận thấy.
+ Nhân vật xuất hiện trong tình huống hợp lý, gỡ nút thắt của cao trào.
+ Tác giả tạo dựng các nhân vật với tâm lý, trạng thái, cảm xúc phong phú bằng những câu thoại.
– Nhận xét nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ:
+ Ngôn ngữ bình dân kết hợp với ngôn ngữ bác học, trong đó Nguyễn Đình Chiểu ưu tiên sử dụng ngôn ngữ đời thường.
+ Động từ trong bài chủ yếu là động từ mạnh, phù hợp với kiểu nhân vật Lục Vân Tiên.
+ Ngôn từ giàu sức biểu cảm, tạo nhịp điệu nhịp nhàng cho đoạn thơ.
* Viết kết nối với đọc
Bài tập (trang 74 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) phân tích nét tính cách mà em yêu thích của một nhân vật trong đoạn trích.
Trả lời:
Đoạn văn tham khảo
Đọc đoạn trích “Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga” của Nguyễn Đình Chiểu, ta không chỉ ấn tượng với chàng Vân Tiên anh hùng trượng nghĩa mà còn phải cảm mến một Kiều Nguyệt Nga với nhiều phẩm chất tốt đẹp: hiếu thảo, nết na, ân tình. Kiều Nguyệt Nga là một người con hiếu thảo “Làm con đâu dám cãi cha“. Trong tư tưởng của nàng, phận làm con không được phép cãi lời cha mẹ, chính vì thế nên khi cha nàng muốn nàng từ quê nhà sang Hà Khê “định bề nghi gia”, nàng đã vâng lời, theo xe cùng người hầu đi. Cha mẹ có công lao sinh thành dưỡng dục, phận làm con phải khiến cha mẹ vui lòng, vì thế để làm vui lòng cha mẹ, nàng có thể vượt qua đường xá xa xôi “ngàn dặm đàng xa cũng đành“. Là người con gái hiếu thảo ngoan hiền là thế, Kiều Nguyệt Nga còn là người có học thức, có trước sau và rất biết đối nhân xử thế. Qua lời nói thưa gửi trang trọng với Lục Vân Tiên, qua cách xưng hô khiêm tốn “quân tử” với “tiện thiếp” ta thấy Nguyệt Nga rất coi trọng vị anh hào nghĩa hiệp như chàng Vân Tiên. Được Vân Tiên hỏi thăm, nàng trình bày đầu đuôi sự tình, hoàn cảnh rõ ràng, cách nói, cách diễn đạt của nàng vừa đầy đủ thông tin lại đầy sự cảm kích, chân thành với chàng Tiên. Hơn cả lòng cảm kích là sự coi trọng ơn nghĩa của Kiều Nguyệt Nga, nàng không chỉ cảm ơn xuông mà vô cùng áy náy, băn khoăn một mực muốn trả ơn cho Lục Vân Tiên. Hiếm có nhân vật người con gái trong xã hội xưa nào được hoàn mỹ và có vẻ đẹp phẩm chất sáng ngời như Kiều Nguyệt Nga trong truyện của Nguyễn Đình Chiểu. Có thể thấy tác giả đã gửi gắm không ít những khát khao, niềm tin vào sự công bằng, chính nghĩa cũng như truyền thống trọng ơn nghĩa của người dân vào nhân vật này.
