Giữa văn học và cuộc sống có mối quan hệ phong phú. Thông qua các tác phẩm văn học, người đọc có thể cảm nhận được muôn mặt của cuộc sống. Nhiều vấn đề thực tiễn được các tác giả phản ánh trong tác phẩm gợi cho bạn đọc những suy tư, trăn trở, mong muốn tìm ra giải pháp giúp xã hội văn minh, tiến bộ hơn. Trong bài học này, em sẽ thảo luận về một vấn đề đời sống phù hợp với lứa tuổi được gợi ra từ tác phẩm văn học đã học để rèn luyện kĩ năng thảo luận về một vấn đề sao cho hiệu quả.
1. Trước khi thảo luận
– Để chuẩn bị cho hoạt động thảo luận, cần thực hiện các bước chuẩn bị trước khi thảo luận như đã thực hành ở bài 2, bài 4, bài 5.
– Đề tài thảo luận là một vấn đề đáng quan tâm trong đời sống phù hợp với lứa tuổi được gợi ra từ tác phẩm văn học đã học như bài thơ Tiếng Việt (Lưu Quang Vũ), Mưa xuân (Nguyễn Bính),… Có thể chọn thảo luận một trong những vấn đề sau: tiếng Việt trên các vùng miền của đất nước; những hiện tượng ảnh hưởng tiêu cực đến tiếng Việt; vai trò của thế hệ trẻ đối với sự phát triển của tiếng Việt; ý nghĩa của thơ ca đối với đời sống con người;…
2. Thảo luận
– Mở đầu: Người chủ trì nêu vấn để thảo luận đã được thống nhất ở phần chuẩn bị.
– Triển khai:
+ Các thành viên tham gia thảo luận phát biểu ý kiến dưới sự điều hành của người chủ trì. Cần chú ý theo dõi những ý kiến trước đó để nắm được nội dung thảo luận. Khi trình bày ý kiến của mình về vấn đề, nếu đồng tình với phát biểu nào trước đó thì nêu ý kiến tán thành; nếu không đồng tình thì có thể nêu ý kiến phản đối. Dù đồng tình hay phản đối thì người phát biểu cũng cần đưa ra những lí lẽ, bằng chứng xác đáng.
+ Các thành viên tham gia phát biểu trao đổi, giải đáp thoả đáng ý kiến góp ý và câu hỏi từ phía người nghe với tinh thần cầu thị, tôn trọng các quan điểm khác biệt.
+ Thư kí ghi chép nội dung các ý kiến thảo luận thành biên bản.
– Kết thúc: Dựa trên các ý kiến đã trao đổi, thảo luận, người chủ trì tổng kết các nội dung chính đã thảo luận; khẳng định ý nghĩa của việc thảo luận về vấn đề, cảm ơn sự đóng góp của các thành viên tham gia.
* Bài nói tham khảo:
Chào cô và các bạn. Em tên là Nguyễn Văn B, hôm nay em sẽ thảo luận với cả lớp về vai trò của thơ ca trong cuộc sống.
Thơ ca là sáng tạo đặc biệt của con người. Nó là những sợi tơ rút ra từ cuộc sống và quay trở lại trang điểm cho cuộc sống bằng vẻ đẹp muôn màu của nó. Thơ ca đã có mặt cùng với sự phát triển của nhân loại suốt bao thời kì lịch sử và người ta cũng bắt đầu chú ý đến những vai trò, tác dụng kì diệu của nó đối với cuộc sống, đối với tâm hồn con người. Hiểu được vai trò, tác dụng của thơ ca để con người chúng ta nghiêm túc hơn trong sáng tác, trân trọng hơn trong tiếp nhận, để thơ ca có thể phát huy hết vai trò cao quý của nó: làm cho cuộc sống phong phú hơn, đẹp đẽ hơn, nhân văn hơn.
Bất cứ phong cách ngôn ngữ nào cũng có chức năng riêng của nó. Thơ ca thuộc phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. Nó là ngôn ngữ được tổ chức, sắp xếp, lựa chọn, tinh luyện từ ngôn ngữ đời sống để đạt được giá trị nghệ thuật, thẩm mĩ cao nhất. Nó không chỉ có chức năng thông tin mà còn thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.
Chức năng thông tin nói cụ thể chính là giá trị tư tưởng, nhận thức và giáo dục của thơ ca. Bằng những ngôn từ đặc sắc có sắp xếp một cách cách khéo léo, thơ ca dễ dàng tác động đến nhận thức, tư tưởng của con người. Chính vì thế nó gửi gắm những giá trị đạo đức nhân sinh một cách khéo léo, tinh tế. Đó không bao giờ là những tri thức khô khan, giáo điều mà là những lời nhắn nhủ chân thành, gần gũi nhất. Những bài học về lối sống, về cách nhìn nhận thế giới, nhận xét con người, cả những kinh nghiệm trong lao động, trong ứng xử đều thể hiện dưới những hình thức ngôn từ tinh tế, uyển chuyển. Chúng ta hãy lắng nghe lời nhắn nhủ của đại thi hào Nguyễn du từ mấy trăm năm trước:
Thiện căn ở tại lòng ta
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài
Đó là một chiêm nghiệm của người đã từng trải qua bao cuộc bể dâu, là triết lí rút ra từ thực tế đời sống, cô đúc thành bài học nhân sinh sâu sắc nhưng rất dễ cảm thông, dễ tác động vào nhận thức của con người. Truyện Kiều còn hàm chứa bao nhiêu bài học nhân sinh sâu sắc nhưng nó chưa bao giờ là một cuốn sách luận lí khô khan. Thế mới biết rằng thơ ca góp phần nâng cao tri thức đời sống bằng chính cách riêng của nó mà hiệu quả thì không thua bất cứ hình thức truyền đạt nào.
Bên cạnh chức năng nhận thức, giáo dục, thơ ca còn có chức năng giao tiếp, biểu đạt và truyền cảm. Chức năng này vô cùng quan trọng vì kể cả khi thơ ca muốn gửi gắm một bài học, một tri thức thì nó cũng gửi gắm bằng cái giọng tình cảm, thiết tha. Giá trị biểu cảm là giá trị đặc trưng của thơ ca. Nó bắt đầu bằng những cảm động của tâm hồn thi nhân trước cuộc sống, truyền tải qua đường dẫn là ngôn từ nghệ thuật và rồi đến và lay động tình cảm của người đọc. Chính vì thế con người chúng ta không chỉ hiểu biết về cuộc đời, lối sống của cha ông mình thuở trước mà còn có những cảm xúc, những tự hào, những căm phẫn theo dòng diễn tả của thi ca. Chức năng này làm cho thơ ca có sức mạnh và sức sống vượt ra ranh giới không thời gian, tác động mãnh liệt vào trái tim con người. Những tác phẩm của Lí Bạch, Đỗ Phủ đâu chỉ tác động đến tình cảm của người Trung Quốc thời đại nhà Đường mà nó còn lay động con tim của độc giả thế giới nhiều thế kỉ sau. Tác động tình cảm của văn chương giúp mối giao tiếp giữa người và người mở rộng đường biên đến vô cùng, vô tận và còn là những mối giao tiếp chân thành nhất, vô vụ lợi nhất, đẹp đẽ nhất.
Cuối cùng và cũng là một vai trò, chức năng quan trọng nhất của thơ ca đó chính là tính thẩm mĩ. Thơ ca là một loại hình nghệ thuật nên tính thẩm mĩ là đặc trưng của nó. Từ đặc trưng này, thơ ca có tác động mạnh mẽ đến năng lực thẩm mĩ của con người. Nó giúp con người nâng cao khả năng cảm thụ cái đẹp, cái đẹp của ngôn từ và qua ngôn từ sẽ cảm nhận những cái đẹp của thế giới khách quan. Khi ta đọc những câu thơ:
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
Trước hết tâm hồn ta rung cảm trước một bức tranh thiên nhiên tươi tắn, tinh khôi. Rồi chúng ta cảm nhận sự khéo léo tinh tế trong cách dùng từ, cách phối thanh, ngắt nhịp của một bậc thầy ngôn ngữ thi ca. Cái đẹp giúp cho con người rung cảm, thanh lọc tâm hồn và hướng về cái chân, thiện, mĩ. Để làm được điều đó, thơ ca phải chú trọng đến hình thức nghệ thuật của nó. Nó cần sự rung động thật sự của thi nhân, cần tài hoa và cả sự nghiêm túc của người cầm bút. Thơ ca không phải là sản phẩm của những người thợ, nó là đứa con tinh thần của người nghệ sĩ.
Thơ ca đã đồng hành cùng cuộc sống con người từ thuở bình minh của những nền văn hóa. Nó mang đến những hiểu biết về nhiều mặt của đời sống, nó tác động và nâng cao những tình cảm nhân văn, nó làm đa dạng thêm khả năng cảm thụ thẩm mĩ của con người. Những tri thức, tình cảm và cái đẹp mà nó mang đến làm cho cuộc sống thêm phong phú, thêm đẹp đẽ và làm cho con người gần gũi nhau hơn. Chính vì thế, dù thế giới không ngừng vận động và đã có nhiều sản phẩm, nhiều giá trị mai một với thời gian nhưng thi ca thì mãi mãi gắn liền với tâm hồn nhân loại.
Phần trình bày của em đến đây là kết thúc, em rất mong nhận được sự góp ý của cô và các bạn để bài nói của em hoàn thiện hơn.
3. Đánh giá
– Đánh giá về ý nghĩa của vấn đề thảo luận (tính thiết thực đối với đời sống của lứa tuổi học sinh); chất lượng các ý kiến phát biểu (sự tập trung vào trọng tâm của vấn đề, tính độc đáo của các ý kiến, cách sử dụng lí lẽ và bằng chứng,…); mức độ giải quyết vấn đề qua các ý kiến thảo luận (tính thiết thực, khả thi của giải pháp mà các ý kiến nêu ra).
– Trao đổi, rút kinh nghiệm về sự kết hợp ngôn ngữ nói với ngôn ngữ cơ thể và hiệu quả sử dụng các phương tiện hỗ trợ; cách tổ chức, điều hành cuộc thảo luận (vai trò của người chủ trì, thư kí, các thành viên tham gia thảo luận; sự cởi mở, thân thiện, sôi nổi của không khí thảo luận;..).
